3. De toekomst van de Zanderij Noord in Castricum

Kwaliteit van het gebied

Ingeborg: Het is echt een prachtig gebied, zo vlakbij het station en het dorp. Het landschap zit vol verrassingen: reliëfverschillen, doorkijken, openheid. In de Zanderij Noord ben je je constant bewust van de duinrand erachter en andersom heb je vanuit het gebied op een aantal plekken ook zicht op het dorp. Dat gevoel van ‘een poort naar de duinen’ is heel belangrijk.

Peter: Ik sluit me daar helemaal bij aan. De afwisseling heeft alles te maken met de ondergrond en de ontwikkeling van het gebied nadat het als zanderij is afgegraven. Het gebied heeft ruimtelijk gezien een grote helderheid op hoofdlijnen, met daarbinnen een grote variatie.

Ingeborg: De grote villa’s en paardenbedrijven in het gebied passen hier veel minder. Ze zijn erg naar binnen gekeerd, onder andere door de coniferenhagen eromheen. Bij de ontwikkeling en het gebruik van het gebied is de grootte van de landschappelijke elementen (korrelgrootte) van belang. Het landschap heeft een bepaald laadvermogen. Het gebied zou recreatief aantrekkelijker zijn als deze bedrijven er niet waren, of meer geconcentreerd en minder in de openheid zouden liggen, bijvoorbeeld bij het station.

Peter: Eigenlijk is het een bestemmingsplankwestie: wat laat je wel en niet toe in dit kwetsbare landschap? Ondanks het feit dat paardenbedrijven hier wel passen, vanwege het recreatieve gebruik, zijn deze bedrijven te fors en hebben ze ook geen openbare, collectieve en toegankelijke kwaliteit voor mensen die in en langs het gebied wandelen en fietsen.

Wat belangrijk is, is de cultuurhistorische gelaagdheid in het gebied, met elementen uit verschillende tijdsperiodes: de duinen, de zanderij, de bollenteelt en de tankwal die nog aanwezig is.

Transformatie van het gebied

Peter: Toen we het plan voorgelegd kregen was er vanuit drinkwaterbedrijf en natuurbeheerder PWN (voorheen Provinciaal Waterleidingbedrijf van Noord-Holland, red.) al een idee om het hele gebied tot natuur om te vormen, in aansluiting op de natuurontwikkeling aan de zuidzijde van de Geversweg waar nu net de eerste aanzet toe is gegeven.

Ingeborg: De achtergrond van de gewenste transformatie zit in de vraag hoe de vrijkomende bollengrond een toekomst te geven. Er is schaalvergroting  in de sector en dit gebied biedt voor het huidige aantal bollentelers onvoldoende perspectief. Vervolgens zijn er meerdere ideeën ontwikkeld die weinig relatie met elkaar lijken te hebben en de angst voor verrommeling hebben gevoed. Je merkt dat de openheid van het gebied door iedereen wordt gewaardeerd en die openheid is nu eenmaal kwetsbaar voor ontwikkelingen. Er is alleen te weinig vanuit de huidige, collectieve kwaliteit en betekenis van het gebied gedacht, inclusief de cultuurhistorie en rationaliteit van de bollenakkers.

Peter: Het gebiedsproces is dus ingestoken vanuit bezorgdheid. In de ruimtelijke modellen voor het gebied zag je steeds woningbouw terugkomen, omdat deze wellicht nodig is om de transformatie te kunnen bekostigen. Voordat je aan woningen denkt, zou je eerst meerdere ruimtelijke concepten zonder woningbouw moeten onderzoeken. In de voorstellen zie je bijvoorbeeld geen model met behoud van de bollenteelt, met alleen natuur langs de randen, op de overgang naar de duinen.

Ingeborg: Het is ook denkbaar dat er op grotere schaal, ook met grond buiten het gebied, wordt uitgeruild, om tot de gewenste invulling en kwaliteit te komen. Je kunt het niet alleen op de schaal van het gebied zelf bekijken. Bij deze ontwikkeling past een groeiscenario, waarbij in stappen ontwikkeld wordt, vanuit het huidige landschap, maar waarbij dus ook delen zo kunnen blijven als ze nu zijn.

Advies van de ARO

Ingeborg: Als ARO vonden we dat de historische gegroeide structuur van het bollengebied in de plannen ontkend werd. Het zou veel logischer zijn om de ontwikkeling aan te sluiten op dit landschappelijke raamwerk, met wegen, paden en sloten. Het is wat betreft cultuurhistorie altijd een discussie welke tijdslaag je als basis voor een ontwikkeling neemt. De commissie vond het daarom ook belangrijk om eerst een goede cultuurhistorische verkenning te doen over het ontstaan en de ontwikkeling van het gebied. Het nollenlandschap, met lage duinen met duinbeken, waar PWN op aanstuurt, is hier bijvoorbeeld nooit geweest.

Peter: Je moet het nu aanwezige landschap op de een of andere manier voelbaar houden. Je kunt het eigenlijk zien als een boek. Je voegt een nieuw hoofdstuk toe, maar de rode draad van het verhaal moet je zien vast te houden.

Rol van de ontwerper en de ARO

Ingeborg: In dit gebiedsproces is de rol van de ontwerper belangrijk. Dat hebben we ook geadviseerd. Toen het plan werd voorgelegd waren er wel wat abstracte modellen gemaakt met meer of minder woningen en er lag een plan voor natuurontwikkeling. In feite moet een ontwerper aan het begin van het proces meedenken en aan tafel zitten.

Peter: Het gaat dan om een ontwerper met goed gevoel voor het proces. Tegelijkertijd moet degene die het proces begeleid gevoel hebben voor het ontwerp.

Als ARO zou je ook meer dialoog moeten en willen hebben met het gebied zelf, ook met de gebruikers en eigenaren. Die hebben immers dagelijks met het gebied te maken. De ARO zou ook een grotere rol kunnen hebben in het participatieproces. Nu reageren we op plannen en hoop je dat de adviezen die hieruit voortkomen worden meegenomen in de ruimtelijke afwegingen. Plannen zouden eigenlijk ook altijd meerdere keren in de ARO moeten komen en liefst ook veel vroeger dan nu het geval was.

Ingeborg: Hoe eerder de ARO betrokken is, hoe beter de commissie kritisch kan meedenken. De kracht van de ARO is dat deze breed is qua disciplines. Maak daar gebruik van! Het is ook denkbaar dat in een vroeg stadium een paar specialisten uit de ARO naar voren worden geschoven om samen met de partijen mee te denken.